Projekt „Czynna ochrona dubelta na terenie torfowisk i dolin rzecznych w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Puszcza Knyszyńska (PLB200003)” o numerze POIS.02.04.00-00-0031/16, współfinansuje Unia Europejska ze środków Funduszu Spójności w ramach działania 2.4. Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna, osi priorytetowej II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 oraz dofinansowuje Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku. Projekt obejmuje swoimi działaniami obszar Natura 2000 Puszcza Knyszyńska i w sposób bezpośredni koncentruje się na ochronie dubelta, a pośrednio również rycyka, kszyka, krwawodzioba i czajki.
Główne działania podejmowane w ramach projektu skierowane są na rzecz poprawy warunków siedliskowych w obrębie istniejących stanowisk dubelta w Puszczy Knyszyńskiej. Na tym terenie są one zlokalizowane na łąkach potorfowych położonych w dolinach średnich i małych rzek o charakterze nizinnym. Obszary te w latach 70. i 80. poddano intensywnym melioracjom, wskutek czego uruchomiono powolne, ale sukcesywne obniżanie poziomu wód gruntowych, co z kolei dalece zaburzyło naturalne układy przyrodnicze.
Dokładne poznanie stanu populacji dubelta w dolinach rzecznych Puszczy Knyszyńskiej oraz precyzyjne rozpoznanie zagrożeń i wdrożenie skutecznych sposobów ochrony przyczyni się do utrzymania populacji gatunku w regionie. Projekt wykorzystuje dobre praktyki wypracowane w latach poprzednich w licznych projektach służących ochronie terenów zalewowych, stanowiących ostoje ptaków siewkowych na tym terenie. Jednocześnie podejmuje realizację założeń zatwierdzonego na początku 2017 r. Krajowego Planu Ochrony Dubelta, a przez to przyczynia się do realizacji przez Polski Rząd Konwencji o Różnorodności Biologicznej, Dyrektywy Ptasiej oraz Międzynarodowego Programu Ochrony Dubelta.
Siedliska, w których występują dubelty są miejscem bytowania innych, cennych przedstawicieli polskiej awifauny. W ramach prowadzonej oceny stanu zachowania siedlisk na 68 stanowiskach w Polsce odnotowano współwystępowanie 25 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Najczęściej na stanowiskach dubelta występował kszyk, czajka, rycyk oraz błotniak stawowy. W związku z tym dubelta można uznać za gatunek parasolowy, którego ochrona przyczyni się do polepszenia stanu ochrony innych cennych gatunków polskiej awifauny.
Obok celu głównego, a więc poprawy stanu zachowania siedlisk i populacji dubelta w obrębie aktualnych stanowisk występowania gatunku w OSO Puszcza Knyszyńska, należy wyróżnić cele szczegółowe:
- zwiększenie obszaru żerowisk i miejsc koncentracji ptaków wodno-błotnych w czasie wędrówek,
- poprawę stanu zachowania siedlisk będących nie tylko ważnymi ostojami ptaków siewkowych, tj. dubelta, rycyka, czajki, krwawodzioba i kszyka, lecz również miejscem występowania wielu rzadkich i zagrożonych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków fauny i flory,
- przywrócenie tradycyjnej gospodarki kośnej i pastwiskowej w dolinach rzecznych Puszczy Knyszyńskiej,
- zwiększenie różnorodności gatunkowej fauny i flory,
- zmniejszenie emisji CO2 z torfowiska, będącej skutkiem mineralizacji torfu,
- zwiększenie małej retencji poprzez spowolnienie odpływu wód gruntowych z łąk i torfowisk.
Cele projektu zostaną osiągnięte poprzez:
- odtworzenie siedlisk dubelta oraz innych gatunków ptaków siewkowych na wybranych powierzchniach poprzez przywrócenie na nich ekstensywnego użytkowania kośnego (wykoszenie 35 ha łąk i nieużytków oraz usunięcie 35 ha zakrzaczeń),
- poprawę jakości siedlisk wskutek wprowadzenia wypasu na wybranych obszarach stanowiących tereny lęgowe i żerowiskowe dubelta oraz innych ptaków siewkowych (wybudowanie ogrodzenia na dł. 2310 m oraz oczka wodnego o pow. 26,46 ha – wodopoju dla koników polskich),
- zahamowanie zaniku siedlisk dubelta poprzez umożliwienie ich ekstensywnego użytkowania kośnego sprzętem mechanicznym (remont/budowa infrastruktury w postaci 11 przepustów i 3400 m dróg dojazdowych do użytkowanych łąk),
- optymalizację warunków wilgotnościowych w siedliskach dubelta poprzez wykonanie remontu 12 przepustów piętrzących i zasypanie 2200 m rowów melioracyjnych; powierzchnia ta pod względem hydrologicznym będzie monitorowana dzięki zakupionym w projekcie 8 rejestratorom poziomu wody,
- rozpoznanie preferencji siedliskowych lęgowej populacji dubelta w dolinach rzecznych Puszczy Knyszyńskiej oraz wykonanie dokładnej oceny liczebności populacji dubelta na tym obszarze (założenie 20 loggerów GPS na samce dubelta i 10 VHF na samice),
- zastosowanie najnowszych technologii w ochronie przyrody – przestrzennej analizie danych telemetrycznych z wykorzystania siedlisk przez dubelty (nadajniki GPS), określenie metod użytkowania łąk najbardziej sprzyjających zachowaniu siedlisk dubelta,
- zmniejszenie presji drapieżników (poprzez redukcję około 150 osobników lisa lub jenota rocznie oraz monitoring połączony z odłowem ok. 20 osobników norki amerykańskiej rocznie) odpowiedzialnych za zwiększone straty w lęgach dubelta oraz innych gatunków ptaków, a także budowę ogrodzenia elektrycznego o długości 2800 m.
